Stemmachines in VS blijken al jarenlang uitermate fraudegevoelig

Door Daan de Wit
Er is ook een geheel Nederlandstalige versie beschikbaar van dit artikel.

Om de Verenigde Staten op te stuwen in de vaart der volkeren heeft George W. Bush in 2002 de grootste verandering in de Amerikaanse kieswet ingezet sinds 1965, toen ook niet-blanken mochten gaan stemmen: ter waarde van bijna vier miljard dollar worden nu overal in de VS zo snel mogelijk electronische stemmachines neergezet. Vijf op de zes Amerikanen stemmen in november electronisch. Ook in Nederland is men enthousiast over deze manier van stemmen. Maar Amerikaanse experts luiden de noodklok: met de machines kan op grote schaal worden gefraudeerd en zelfs nog slechts een week voor de verkiezingen gaat er vanalles niet zoals het zou moeten gaan.

"I think the risk [of a stolen election] is extremely high," zegt professor computerkunde David Dill van de Stanford-universiteit. Avi Rubin, professor computerwetenschap van de John Hopkins Universiteit schrijft: I [...] believe that the Diebold machines, and ones like them from other vendors, represent a major threat to our democracy. We have put our trust in the outcome of our elections into the hands of a few companies [...]. They are in a position to control the outcomes of our elections, and there's no way anyone can know if they, or someone working for them, did something underhanded.' Onderzoeksjournalist Bev Harris over de recente climax in haar onderzoek, de rol van de dubieuze telcomputers van fabrikant Diebold: 'Part of the program we examined appears to be designed with election tampering in mind.'
'Incorrect software programming has now been identified in over 100 elections, often flipping the race to the wrong candidate, even when the election was not close', aldus Harris. Inmiddels is in de VS stemfraude onderwerp van gesprek geworden in de main stream media van de New York Times tot MSNBC. In Nederland is het een non-onderwerp, terwijl we hier ook electronische stemmachines hebben en via internet willen gaan stemmen, een idee dat zelfs in Amerika al is afgeschoten.

Kiezer stelt vertrouwen in klein aantal fabrikanten
Drie fabrikanten maken de stemmachines die in de VS het meest worden gebruikt: ES&S, Diebold en Sequoia. Geen van allen staan ze toe dat de binnenkant van hun machines wordt bekeken. Alles aan de apparaten is geheim en de machines produceren geen papieren bewijs bij het uitbrengen van de stemmen. De burger wordt geacht ze te vertrouwen. Het belangrijkste democratische proces drijft dus op vertrouwen in een select groepje fabrikanten. Vertrouwen dat op niets is gebaseerd. Sterker, er wil nog wel eens wat fout gaan bij het electronisch stemmen.

Lange lijsten met feiten bewijzen: Stemmachines onbetrouwbaar
Een aantal voorbeelden staat te lezen in het boek Black Box Voting van onderzoeksjournalist Bev Harris. In een recensie van dit boek schrijft Vanity Fair dat Harris' scoops haar een glanzende carrière hadden bezorgd bij Washington Post of The New York Times, had ze daar gewerkt en niet als onafhankelijk onderzoeker. Salon schrijft: 'Some [...] call her [Harris] the Erin Brockovich of elections. [...] Her facts check out.' Enkele voorbeelden: Fouten als gevolg van machines van fabrikant ES&S waren verantwoordelijk voor de eerste hertelling in Hawaii in 1998 en bij problemen bij verkiezingen in Venezuela twee jaar later kreeg ES&S van de president van de olierijke staat het verwijt naar het hoofd geslingerd dat het poogde het electorale proces van het land te destabiliseren. Weer twee jaar later, in de strijd tussen Bush en Gore, was het ES&S dat zorg droeg voor het tellen van 100 miljoen stemmen. In 2002 was er een hertelling nodig bij verkiezingen in Florida, ES&S betaalde. Dat er ook nog papieren kopieën van de stemmen aanwezig waren en konden worden geteld, lag aan de kiescommissie van Union County die het zekere voor het onzekere had genomen. Maar niet alleen de computers van ES&S maken fouten. Lees vooral zelf de lijsten (1 2 3 4) met ontdekte fouten. Fouten die in veel gevallen de uitslag deden omslaan in het voordeel van de andere kandidaat.

Software stemmachines kan op afstand worden gemanipuleerd
De lijsten laten zien wat alles dat fout kan gaan bij het stemmen met stemcomputers, ook fout gaat. Maar het kan nog erger.
Wat bijvoorbeeld te denken van het feit dat de machines modems bevatten die op afstand kunnen worden aangestuurd. Iemand kan dus van buitenaf, zonder dat iemand het ziet, gegevens wijzigen in de doos die het belangrijkste bevat wat een democratie te bieden heeft, de stemmen van het volk. Wie wijzigt wat? Je moet er maar op vertrouwen dat het geen politiek geïnteresseerde hacker is of iemand van het stemmachinebedrijf zelf die stemmen op de ene partij zodanig wijzigt dat het stemmen worden op de andere partij. Dat is wel een achterdochtige, maar geen al te gekke gedachte, gezien het feit dat de directeur van Diebold -een van de grootste fabrikanten van stemmachines- tevens een topfondsen-werver is voor W. Bush en zei zich ervoor volledig te zullen inzetten dat de uitslag van de staatsverkiezingen van Ohio in het voordeel van Bush zou uitvallen. Het bedrijf Diebold zelf heeft geld gegeven aan zowel de Republikeinen als de Democraten, zij het dat het miljoenenbedrag voor de Republikeinen 127 maal zo hoog was als het bedrag voor de Democraten.

Verdachte overwinningen van Senaatskandidaat
Chuck Hagel, een andere Republikeinse eigenaar van een andere stemmachinefabrikant, ES&S uit de staat Nebraska, zette zich ook volledig in, voor zichzelf. Zo lijkt het in ieder geval, want wat de man presteerde was ongehoord. Het was in Nebraska in geen 24 jaar gebeurd dat een Republikein de Senaatsverkiezingen won en nog wel zo overdonderend dat de Washington Post schreef: "Senate victory against an incumbent Democratic governor was the major Republican upset in the November election." Hagel had niet alleen gewonnen, hij was ook nog eens winnaar in alle demografische groepen, inclusief de zwarte. ES&S verzorgde 85% van alle stemmachines tijdens de verkiezingen. Misschien is het toeval, misschien niet; het is in ieder geval niet te controleren. Dat komt omdat de stemmachines geen papieren sporen nalaten en in dit geval hielp het ook niet dat in het contract met ES&S stond dat er achteraf geen controle op de software mocht worden uitgevoerd.
Twee weken nadat Hagel terugtrad als directeur van AIS, het latere ES&S, kondigde hij aan zich kandidaat te stellen voor het ambt van Senator. Hij won ruim een jaar later dus grandioos, maar verzuimde te vermelden dat de McCarthy Group, waarin hij een aandeel had van vijf miljoen dollar, de moederorganisatie is van ES&S. De McCarthy Group is het bedrijf van Michael McCarthy, de financiële man van de campagnes van Hagel. Een andere grote eigenaar van ES&S is de conservatieve Omaha World-Herald Company. Hagel is nog steeds senator voor Nebraska omdat hij in 2002 weer won, nu met 83% van de stemmen, de grootste zege ooit in de geschiedenis van de staat.

Verdachte verliezen
Een andere directeur van een andere stemmachinefabrikant, Sequoia, haalde ook het nieuws. Pasquale "Rocco" Ricci verklaarde tegenover de rechter schuldig te zijn aan het uitdelen steekpenningen ter waarde van $10 miljoen. Onderzoeksjournalist Daniel Hopsicker vertelt in wiens zakken dat geld is verdwenen, in die van Jerry Fowler, toezichthouder op de verkiezingen in de staat Louisiana. Dit alles kwam naar voren in een onderzoek, geïnitieerd door de Republikeinse kandidaat Woody Jenkins die in een race om de Senaat op het laatste moment de verkiezingen verloor omdat eropeens 100.000 stemmen voor zijn tegenstander boven tafel kwamen. De ochtend volgend op de verkiezingen ontdekte hij tot zijn verbazing bij het binnengaan van een van de van fraude verdachte opslagruimtes van stemmachines dat alle machines ontzegeld en geopend waren.

In Louisiana was er in 1996 nòg een verkiezing, die voor een lokale gemeentraad. Susan Bernecker deed mee, maar verloor. Bernecker besloot eens een kijkje te nemen bij de electronische stemmachines. Ze nam een videocamera mee zodat we konden meekijken met haar onderzoekje, zoals ook is te zien in de video The Big Fix 2000 van Daniel Hopsicker. Eén op de drie keer dat ze haar eigen naam intoetste op de stemmachines, verscheen onderaan het paneel met drukknoppen op een display de naam van haar tegenstander. Na deze opnamen vreesde ze voor haar leven en belegde ze snel een persconferentie, zodat zij niet de enige was die dit nieuws wist.

Frauduleuze geschiedenis stemmachines
Fraude met stemmachines heeft een lange geschiedenis. Al in 1979 verklaarde een technicus van Cincinnati Bell dat zijn bedrijf van het FBI software had gekregen en geïnstalleerd die het mogelijk maakte de telcomputer te beïnvloeden. Andere telcomputers die in de jaren tachtig uitgebreid werden getest in de staat Illinois bleken een foutmarge te hebben van twintig procent. Om aan al die fouten dan toch maar een positieve draai te geven, heeft stemmachinefabrikant ES&S de bedrijfskreet 'Better elections every day' bedacht. Een goeie slogan, maar je vraagt je wel meteen af hoe het 'gisteren' dan was.

Het eerste onderzoek naar stemfraude met stemmachines begon in 1970, schrijft de dochter van James Collier. James Collier is de man die in 1992 samen met zijn broer Kenneth het boek Votescam: The Stealing of America uitbracht. Kenneth Collier deed mee in de race voor het gouverneurschap van de staat Florida, maar op de avond van de uitslag was er slecht nieuws over de computer die de stemmen moest tellen. De computer was stuk en tot die tijd ging men af op de peilingen. Collier bleek op dertig procent van de stemmen te mogen rekenen, maar toen de stemmen uiteindelijk werden geteld, had hij maar 15 procent. De gebroeders Collier ontdekten dat dit patroon zich al tientallen jaren voltrok. Toen ze zelf de officiële verkiezingsuitslagen gingen controleren, ontdekten ze ook dat in elk van de driedelige verkiezingen precies 141.000 stemmen waren uitgebracht. Voor de race om de Senaat gold hetzelfde: in de drie verkiezingsronden werden iedere keer 122.000 stemmen uitgebracht. Een statistsche onmogelijkheid die recent nog werd herhaald. Bij gemeenteraadsverkiezingen in Comal, Texas in 2002 kregen drie Republikeinse kandidaten ieder precies 18.181 stemmen. 'Dat is gek', zei een van de kandidaten. In Louisiana in 1995 haalde een kandidaat toevallig in ieder district precies 33% van de stemmen binnen.
De gebroeders Collier keken naderhand ook nog eens naar de voorspellingen van de televisieomroepen. Toen bleek dat die wel heel erg knap waren in hun rol als voorspeller. Ze zaten er namelijk zéér dicht op. De voorspellingen van Channel 4 waren al bijna perfect, Channel 7 deed het nog beter en zat er met 96,499 voorspelde stemmen precies bovenop. Later bleek dat de telcomputer helemaal niet stuk was geweest. Het waren de eerste harde bewijzen die de broers noteerden in een rij die tot op de dag van vandaag wordt aangevuld door kritische journalisten.

Newsweek schrijft: 'It's no secret that American elections have never been nearly as free and fair as our childhood civics textbooks made them out to be. In 1888, Grover Cleveland and Benjamin Harrison both hired "floaters" to vote again and again, and secretly destroyedeach other's ballots. Lyndon Johnson was elected to the Senate in 1948 because his supporters stuffed ballot boxes in Alice, Texas. Dead men and rigged voting machines helped John F. Kennedy beat Richard Nixon in 1960. President Dwight D. Eisenhower urged Nixon to demand a recount, but Nixon wouldn't. He worried that a challenge would cause a "constitutional crisis" great enough to "tear the country apart." (Imagine—longing for the decency of Richard Nixon.)'.

Verdachte overwinningen eerste president Bush
Bij de voorverkiezingen in 1988 om presidentskandidaat te worden voor de Republikeinen, stond de vader van de huidige president Bush met acht punten verlies achter op zijn tegenstander Bob Dole in de peilingen voor de cruciale staat New Hampshire. Eerder had Bush al de staat Iowa aan Dole moeten afstaan. Bush belde de gouverneur van New Hampshire, John Sununu, en won vervolgens de verkiezingen verrassend met negen punten winst. Het opmerkelijke was dat computerexpert Sununu de negen punten winst precies had voorspeld. Misschien wel om zijn voorspellende gaven, werd hij later door de regering Bush benoemd tot stafchef van het Witte Huis.
De staat Iowa was Bush acht jaar eerder ook al niet gunstig gezind, toen hij tegen Reagan streed om het kandidaatschap van de Republikeinse partij. Wijlen William Loeb, uitgever van The Union Leaderschreef: 'The Bush operation in Iowa had all the smell of a CIA covert operation....Strange aspects of the Iowa operation [included] a long, slow count and then the computers broke down at a very convenient point, with Bush having a six per cent bulge over Reagan'.

Betrokkenheid bij stemproces door geheime diensten
Ook tegenwoordig lijken de CIA en andere geheime diensten geïnteresseerd in het stemproces. Bijvoorbeeld VoteHere, een bedrijf dat software om data mee te versleutelenwil leveren aan stemmachinefabrikanten (en al een contract heeft met Sequoia) heeft als bestuursvoorzitter Admiraal Owens, een man die lid was van de Defense Policy Board en vice-voorzitter van de Joint Chiefs of Staff. De hoogste militaire kringen dus en een vertrouweling Bush en Cheney. Een van de bestuursvoorzitters van VoteHere is Robert Gates, een voormalig baas van de CIA. In het verleden was ook ex-CIA-directeur John Deutch werkzaam voor VoteHere, net als oorlogsminister William Perry. Admiraal Owens is tevens vice-voorzitter van SAIC, een technologisch en militair bedrijf dat de software moest controleren (SAIC was laaiend enthousiast) van Diebold, een grote stemmachinefabrikant die als directeur een fondsenwerver voor W. Bush heeft. Voormalig CIA-directeur Bobby Inman is nu lid van het bestuur van SAIC, dat recent hun diensten verleende aan stemmachinefabrikant Diversified Dynamics, een bedrijf dat eigendom is van wapenproducent en stemmachinefabrikantNorthrop Grumman.

Verdachte overwinningen in Georgia
Cruciaal element bij verkiezingen is het tellen van de stemmen: 'Many of the new elections contracts give the responsibility for counting the votes not to election officials but to the companies which built and maintain the machines. In other words, the most sacred and tenuous process in U.S. democracy, counting the votes, has been outsourced', schrijft [PDF] journalistiekprofessor Michael I. Niman in The Humanist. Hoezeer dit uit de hand kan lopen, blijkt uit het voorbeeld van de staatsverkiezingen in Georgia in 2002. Kort nadat was overeengekomen dat de firma Diebold zowel de stemmachines mocht leveren als de telling mocht gaan verrichten, wonnen de Republikeinen grandioos. Net als in Nebraska versloegen ze tegen alle verwachtingen en poll-uitslagen in hun zittende Democratische tegenstander. De verkiezingen haalden zelfs het landelijke nieuws omdat de Repubikeinse uitdager Saxby Chambliss de zittende Democraat -veteraan Max Cleland die in Vietnam een arm en twee benen had verloren- vergeleek met Bin Laden en Saddam, terwijl Chambliss in zijn jongere jaren 'Vietnam' had weten te ontlopen en nu pro-Irakoorlog was.
Tijdens dezelfde verkiezingen werd ook gekozen wie de nieuwe gouverneur mocht worden. Het leek een uitgemaakte zaak, omdat de zittende Democraat Roy Barnes vóór stond met 11 punten. Toch werd de man met vijf pluspunten verschil verslagen door zijn Republikeinse tegenstander, iets wat in 134 jaar niet was voorgekomen. Een hertelling was niet mogelijk omdat stemmachinefabrikant Diebold dezelfde deal had in Georgia als ES&S in Nebraska.

Op straffe van arrestatie is hertellen verboden
'Over 3000 county Election boards and 49 Secretaries of State had made it effectively illegal for citizens in 49 states, [behalve New Hampshire], to check or double check their ballots on election day, ready to go so far as to use police power to prevent the citizens from getting to their ballots for the purpose of counting them on election day' schrijft Jim Condit Jr. van Citizens for a Fair Vote Count (met de website VoteFraud). The Nation schrijft: 'In Alabama two years ago, during a controversy over an election for governor conducted mostly on op-scan machines, Attorney General Bill Pryor, backing up the sheriff in one questioned county, ruled officially that under state law anyone recounting the ballots would be subject to arrest.' Tot hun teleurstelling moesten in 2002 de stemmers op burgemeester Emil Danciu van Boca Raton (Florida) constateren dat een hertelling onmogelijk was, ook al stond de burgmeester op 17 punten winst in de polls en was gebleken dat bij gebruik van het aanraakscherm de stem op Danciu naar zijn tegenstander ging. Danciu liet het er niet bij zitten en stapte naar de rechter, maar die gaf hem ongelijk, wijzend op het recht van de stemmachinefabrikant de broncode geheim te houden.

Ook de telcomputers zijn uitermate fraudegevoelig
In Georgia werd in 2002 gestemd met computers van Diebold, maar ook het tellen van de stemmen werd gedaan met Diebold-apparatuur. In 29 andere staten wordt ook van deze telcomputers gebruik gemaakt; apparaten die miljoenen stemmen tellen. De centrale software op de telmachines heeft GEMS als naam meegekregen, wat staat voor Global Election Management Software. Diebold schrijft: 'GEMS is a state of the art election management software package that runs on Microsoft's Windows operating system.' Onderzoeksjournalist Bev Harris zegt dat er op grote schaal mee kan worden gefraudeerd en op de meest makkelijke manier. Zo makkelijk dat ze het nieuws haalde met een filmpje [MOV] waarop is te zien hoe een chimpansee fraudeert met de telmachine. Harris schrijft: 'Election results can be changed in a matter of seconds. Part of the program we examined appears to be designed with election tampering in mind.' Op haar website legt ze uit dat de stemgegevens niet -wat logisch zou zijn- op slechts één plaats staan genoteerd, maar dat er in de computer nog twee kopieën worden gemaakt die snel en makkelijk kunnen worden veranderd, zonder sporen na te laten. Zonder dat de computer op het internet hoeft te zijn aangesloten, is het mogelijk om op afstand gegevens te wijzigen. Vlak voor de verkiezingen in Georgia is dat ook gebeurd: met een druk op de knop werden door Diebold 22.000 machines 'gepatched', een electronische pleister op een wond in de software (in dit geval vlak voor de verkiezingen en niet gecertificerd, dus illegaal). Harris heeft omstandig aangetoond dat op afstand met gemak van de verliezer een winnaar is te maken en dat de nieuwe winnaar, ook bij een papieren hertelling, een winnaar zal blijven. Het systeem is al meer dan drie jaar in gebruik.

Chaos bij fabrikanten, verlies van stemmen bij kandidaten
VoteHere adverteert zichzelf als het 'veilig-stemmen-via-internet-bedrijf'. Dat deze claim dichterbij de reclame ligt dan bij de waarheid, bleek toen het bedrijf moest toegeven slachtoffer te zijn geweest van een computerinbraak. Ook Diebold was lek, maar dan anders. Een medewerker van Diebold gaf een stapel interne memo's aan onderzoeksjournalist Bev Harris: 'These memos show a pattern of allegedly breaking the law, starting with using uncertified software; Diebold insiders allegedly admit to doing “end runs” around the voting system, and in one of the most shocking sets of memos, they allegedly admit that a “replacement” set of vote totals was uploaded in Volusia County, Florida which took 16,022 votes away from Al Gore in Nov. 2000.' En in Brevard County verloor Gore door een technische fout 4000 stemmen. De stemmen kreeg hij terug nadat het verlies ervan bij toeval was ontdekt, maar niemand weet of er meer van dit soort gevallen zijn geweest.Feit is dat de machines van Diebold een ingebouwde functie hebben om 'minus-stemmen' te creëren, zo onthulde Diebold-woordvoerder David Bear aan Vanity Fair.

William Rouverol, de uitvinder van de stemmachine, zei in 2000 op 82-jarige leeftijd tegen Associated Press dat hij dacht dat de Republikeinen zich terecht zorgen maakten over een handmatige hertelling; het probleem zat volgens hem namelijk niet in de papieren stembiljetten, maar in een fout in de programmering van de bijbehorende computers. Rouverol: 'Of die er per ongeluk in zit of expres, ben ik niet bereid te zeggen'.

Onderzoek bewijst gevaar stemmachines
Stemmachinefabrikant Diebold is van oorsprong een kluizenmaker, in een van hun kluizen liggen  bijvoorbeeld de belangrijkste originele documenten van de VS: de grondwet, de onafhankelijkheidsverklaring en de wet op de burgerrechten. Hun kluizenmentaliteit passen ze helaas ook toe op hun stemmachines. Helaas, omdat hun machines kennelijk niet helemaal in de haak zijn, terwijl ze gevens bevatten (stemmen) die zo mogelijk nog belangrijker zijn dan wat in hun kluizen ligt opgeslagen. De John Hopkinsuniversiteit en de Rice-universiteit voerden vorig jaar samen een onderzoek uit waaruit bleek dat de software van de onderzochte apparatuur stemfraude toestond 'op enorme schaal'. Fabrikant Diebold reageerde door te zeggen dat voortdurend wordt gewerkt aan hun producten zodat die aan de standaarden voldoen, maar de onderzoekers zeggen dat de software volledig herschreven zou moeten worden. Dat kan niet goed gaan, denk je dan. En wat blijkt, nog bij de meest recente belangrijke verkiezing in de VS (de total recall door Schwarzenegger) was het hommeles, ontdekte computerblad Wired, dat beschikt over de resultaten van een trainingsessie met de electronische stemmachines van Diebold: 'Voting-machine experts say the lapses could allow a poll worker or an outsider to change votes in machines without being detected. And because other problems inherent in the software won’t be fixed before the recall, experts say sophisticated intruders can intercept and change vote tallies as officials transmit them electronically.''David Dill, a computer science professor at Stanford University and critic of electronic voting machines that don't provide a verifiable paper trail, calls the information about the county's security "jaw-dropping."'Toch werden de machines gewoon gebruikt tijdens de verkiezingen, die zoals bekend werden gewonnen door de Republikein Schwarzenegger.

Ook Nederlandse kiezer moet stemmachinefabrikant volledig vertrouwen
Ir. Peter Knoppers van de universiteit van Delft zegt in een telefoongesprek met DaanSpeak: 'Er zijn geen controlemogelijkheden; je moet maar geloven dat de software foutloos is. Blind vertrouwen heb je nodig en dat is onacceptabel. Als ooit duidelijk wordt dat met de machines is gefraudeerd, dan zijn de rapen gaar. Dat heeft dan gevolgen voor iedereen die nu verkozen is.' Op zijn website publiceerde Knoppers een artikel met de heldere titel: 'Stemmachines? Niet doen!'. De Nederlandse cryptograaf Niels Ferguson vindt dat stemcomputers het hart van de democratie aantasten omdat de specificaties van de software niet openbaar zijn. Dat laatste geldt niet alleen voor de Amerikaanse stemmachinefabrikanten, maar ook voor die uit Nederland. Ook de software van stemmachinefabrikant Nedap is geheim: 'Knoppers: 'Nedap maakt zowel de hardware als de software. Waarom zou je de software geheim willen houden als je de hardware ook maakt? Bang dat iemand je software kopieert? Wat heb je daaraan zonder hardware?' Dat Nedap zich beter meer zorgen kan maken over de hardware, bleek uit onderzoek naar de stemmachines van Nedap die werden gebruikt bij verkiezingen in Ierland. Het bleek dat met het nummer van de sleutel in de stemmachine een kopie kon worden gemaakt die het mogelijk maakt de machine in te schakelen en stemmen uit te brengen. Ook vonden de onderzoekers het bedenkelijk dat de backupgegevens na afloop achterbleven in de stemmachine. En 'volgens de schrijvers van het rapport is het [...] niet moeilijk een gewijzigde kieslijst in de machines aan te brengen. Kiezers zouden hierdoor op de 'verkeerde' kandidaat kunnen stemmen', schrijft WebWereld.

Hoogleraar computerbeveiliging Bart Jacobs zegt: 'De in stemcomputers gebruikte mechanismen zijn niet openbaar. Iets technischer, de broncode van de gebruikte software is niet openbaar. Wij hebben als burgers het recht om het tellen van gewoon met potlood en papier uitgebrachte stemmen bij te wonen en te controleren, maar wij hebben geen inzage in de werking van deze stemcomputers.'

Papieren spoor bij stemmen is oplossing
Professor computerkunde David Dill van de Stanford-universiteit wil graag dat een ieder gaat stemmen, maar staat er tegelijk op dat er een papieren spoor achterblijft. Op zijn website VerifiedVoting.org heeft hij een resolutie opgesteld met die strekking die al snel massaal werd ondertekend door allerlei wetenschappers, techneuten, advocaten en organisaties.
Waar mogelijk zal hij met zijn organisatie aanwezig zijn bij het testen van de machines en hij zegt scherp te gaan letten op situaties waarin machines het begeven, of uitslagen uitermate dicht bij elkaar liggen. Ook zal hij de polls goed volgen en kijken of er geen al te gekke verschillen zijn met de echte uitslagen. Maar hij beseft maar al te goed dat in de gevallen waar het mis gaat hij niet veel kan doen. De machines blijven gesloten voor pottekijkers en over de uitslagen kan niet worden gecorrespondeerd. Dill zegt in een telefoongesprek met DaanSpeak: 'De kiezer moet in staat zijn de uitslagen te controleren. Zolang dat kan, is het geen ramp dat het een feit is dat deze technologie nooit helemaal foutvrij is te maken'. Die controle kan plaatsvinden als er een papieren spoor is en als daarmee goede steekproeven worden gedaan. Hij blijft een ieder aanmoedigen te gaan stemmen omdat er 'geen reden is aan te nemen dat er kwade opzet in het spel is'.

De LA Weekly vroeg de vermaarde criticaster Gore Vidal november vorig jaar of Bush de verkiezingen zou gaan winnen. Vidal: 'Nee, tenminste als het een eerlijke verkiezing wordt, een verkiezing die niet electronisch is'. Jammer dat Jimmy Carter geen tijd heeft in eigen land in november de verkiezingen te controleren. In zijn Guardian-artikel met de kop Florida will not play fair roept hij wel op extra op te letten.