DaanSpeak geïnterviewd door Playboy, mei 2004.

Roken op openbare plekken mag niet meer. En dat is slechts het begin want als het aan deze regering ligt, wordt er nog veel meer verboden. Playboy probeerde te achterhalen waar deze alomtegenwoordige betutteling vandaan komt.

Door Mick Boskamp

Net op het moment dat ik mijn pincode intoets word ik op mijn schouders getikt. Ik schrik niet, want het is een beschaafd en ingehouden getik. Ik draai me om. Het is een man en die man vraagt: "Kunt u uw sigaret misschien uit doen?" Ik kijk omhoog. Ik zie de hemel en niet de overkapping van het Centraal Station, waar je niet mag roken, ook al word je bij stormkracht negen uit je sokken geblazen omdat de wind er als bij een windtunnel doorheen wordt gejaagd. "Deze straat is rookpalen-vrij," zeg ik. "En dat betekent dat ik hier in ieder geval mag roken." Er volgt geen discussie. De man houdt zijn mond en ik rook. Maar er is genoeg gezegd om te constateren dat 2004 nu al een jaar is om nooit meer te vergeten.

Het gaat er niet om wat je leest, ziet of hoort, maar om wat je voelt. Op 1 januari van dit jaar voelde ik het nog niet, ook al had ik erover gelezen en gehoord. Nieuwe regeltjes, nieuwe wetten. Of beter gezegd: meer regeltjes, meer wetten. Te beginnen met die ene, waar ik het meest door getroffen zou worden, namelijk 'het rookverbod'. De enige plekken waar vanaf die datum nog gerookt mocht worden, waren de woningen van het proletariaat en de uitspanningen waar ze zich amuseerden, en soms in de open lucht, al wist je nooit precies waar (zie: Centraal Station). Daarnaast moest er natuurlijk ook nog geld aan de nieuwe melaatsen van de samenleving worden verdiend, dus werd het pakje ook nog eens 60 eurocent duurder, wat mijn ooit door de staat aanbevolen verslaving op een extra verliespost van 222 euro en 60 eurocent per jaar bracht (uitgaande van een pakje per dag en dat is nog aan de krappe kant). In de maanden na die historisch (en hysterisch) gezien belangrijke datum van 1 januari begreep ik ook dat er even sprake was om een drankje uit de handel te nemen waar nog geen ongelukken van waren gekomen. Sterker nog: menigmaal heeft een blikje Red Buil me het leven en dat van mijn medeweggebruikers gered, die diep in de nacht nog huiswaarts moesten keren. Frankrijk haalde de opwekkende frisdrank uit de handel, want er zat in 1 blikje meer cafeïne dan in tien kopjes Franse koffie. Begrijp je de toevoeging Franse? Nederland leek te volgen om Red Buil vleugellam te maken, maar die aanval op ons recht op zelfbeschikking werd ternauwer-nood afgeslagen, maar geen nood: andere vijanden doemden op. Zoals het McDonalds-fantoom.

Er bleek opeens sprake te zijn van een wet die vet eten extra zou belasten om zo het volk wakker te schudden dat zich sinds het Pleistoceen volstouwde met de slechtste dingen, omdat God ons smaakpapillen heeft gegeven die beginnen te rinkelen, zodra er iets lekker vets en smerigs voorbijkomt. Ik hoorde, zag en las erover. En toen begon ik het te voelen, een beetje laat, maar dan ook wel met terugwerkende kracht. Voor het eerst van mijn leven voelde ik dat ik als volwassen mens opeens weer kind was. En niet uit vrije wil, wat kind zijn zo leuk kan maken op volwassen leeftijd, maar betutteld en bevoogd door de overheid. Veel mensen moeten met zekere tederheid terug kijken op hun jeugd, maar tegelijkertijd constateren dat het ook heel prettig was om op een goed moment zelf je beslissingen en verantwoordelijkheden te nemen. Die vrijheid van het individu ervaar je niet als zodanig in dit Westerse land. Die is er gewoon en dat is maar goed ook. Totdat er een krankzinnige wet- en regelgeving komt, waardoor je opeens wordt doodgeknuffeld door vadertje staat, die het beste met je voor heeft, maar ondertussen regenten heeft, die niets meer en minder zijn dan de slavendrijvers van twee, drie eeuwen geleden. Waarom? Dat vraag ik me af en hopelijk velen met mij. Waarom dat centenneuken, dat muggenziften, dat controleren, dat onderdrukken, dat moeilijk doen als het ook makkelijk kan? Me dunkt dat er in de wereld belangrijker kwesties zijn die al genoeg energie van de samenleving vergen. En negatieve energie is de meest uitputtende soort die bestaat, waardoor er straks weinig puf meer over is om je hersens te gebruiken als het erop aan komt. Waarom? Waarom nu? Waarom ook morgen? Het werd tijd om te gaan praten met een zinnig mens, iemand waarvan je op voorhand het idee hebt dat er ook mee te praten valt. Niet met een politicus, een soort dat altijd met dubbele tong spreekt en twee agenda's heeft, niet met een wetenschapper die vanuit de wetenschap denkt en zelden vanuit het hart, maar met een mensch.

Thuis bij Theo van Gogh in Amsterdam-Oost. De regisseur (die met 'Interview' de mooiste Nederlandse film in jaren heeft gemaakt, maar dit terzijde), publicist en paard in een porseleinkast wil er wel iets over zeggen. Te beginnen met roken. Van Gogh: "Naast de hypocrisie van de overheid, waarin ze geld verdienen aan iets wat niet van ze mag, zullen ze nooit durven toegeven dat wij rokers gemiddeld 15 jaar eerder doodgaan, waardoor we de gemeente niet ten laste komen. Wij worden tenslotte niet zo oud dat we gaan dementeren. Maar goed. Dat roken verbieden is typisch een voorbeeld van een kruistocht die onuitroeibaar is, namelijk dat een gezonde geest in een gezond lichaam moet huizen. Dat is het idee erachter. Het is toch te krankzinnig voor woorden dat we nu een antirook-wet hebben, waardoor werknemers hun baas kunnen aanklagen omdat Theo van Gogh op kantoor is geweest en een sigaret heeft gerookt. Ook een heel mooi voorbeeld van het paternalisme, de bevoogding in Neder-land, zijn de zwarte en witte scholen. Als je kind in Amsterdam-Zuid naar een eliteschool gaat, dan geldt dat op de subsidieschaal van het ministerie van Onderwijs als 1.1. Is je kind van allochtone komaf, dan geldt dat als 1.9 op de subsidieschaal. Het gevolg is dat op blanke elitescholen 32 kinderen in een klas zitten en dat ze er werken met drie kapotte computers omdat er geen geld is. Terwijl ze in de Bijlmer klassen van 16 kinderen hebben. Er wordt aangenomen dat als je een kind op een zogenaamde witte school doet, dat 'ie dan afkomstig is van elitaire, bevoorrechte blanke ouders, waarmee hij al zo'n voorsprong heeft op de rest dat dit rechtvaardigt dat er minder geld voor die klassen wordt uitgetrokken dan voor de opleiding van kinderen van niet elitaire, blanke tiepjes. Het is te verbijsterend voor woorden.

En dat is nog steeds de tirannie van de politieke correctheid van de jaren '70." We komen op de belangrijke vraag: waarom? Waar komt het vandaan? "Er valt veel goeds te zeggen over de jaren 60," zegt Theo. "De muziek was fantastisch, mode werd belangrijk en ga zo maar door, maar aan de andere kant: de brokken die we nu hebben, zijn voor een deel te herleiden op de jaren zestig. De grootste ramp uit die tijd was het idee dat er geen elite mag zijn. De moordende haat tegen iedereen die kan nadenken of zich onderscheidt door bijvoorbeeld beter te schrijven of meer talent te hebben, is typisch jaren '60. Met als gevolg dat je in Nederland geen dokter mag zijn die 3 miljoen per jaar verdient, waardoor je werkeloos moet toezien hoe mensen onder je handen sterven, omdat je geen operatie mag verrichten." Geconfronteerd met de theorie dat door het wegvallen van de kerk de controlerende taak is overgenomen door de politieke leiders in dit land, zegt Van Gogh: "Dat geloof ik helemaal niet. Hadden die politici maar de macht over-genomen, dan was het misschien beter gegaan, maar dat is juist niet het geval. Het gevolg is dat Nederland een rechtstaat is die aan alle kanten erodeert. Het is hier een soort fascistische jungle geworden, waarbij het recht van de sterkste geldt. Ik zie dat met lede ogen aan, want de kwaliteit van de samenleving wordt er op die manier niet beter op."

Is Nederland een politiestaat in wording? "Nee," zegt hij zonder na te denken. "Dat vind ik een hele eenzijdige jaren '60-gedachte. Ik voel me juist heel erg veilig als mijn iris wordt gecontroleerd op Schiphol om te kijken of ik een terrorist ben. Destijds was er een enorme discussie of het wel veilig was om fluor in het drinkwater te doen. Ik denk dat ik er heel veel voordeel van heb gehad dat het wel is gebeurd. Ik kan het niet bewijzen, maar dat vermoed ik. Nee, het is juist omgekeerd. De overheid zou veel meer bevoegdheden moeten krijgen om bijvoorbeeld terroristen een halt toe te brengen. Er moeten dan wel agenten zijn die niet controleren of je fietslampje het doet, maar agenten die echt werk verrichten. Die vrouwenhandelaren arresteren en die Hells Angels durven aanpakken."

Een paar dagen later ben ik op bezoek bij journalist en televisiemaker Daan de Wit, die onder de naam DeepJournal (www.DeepJournal.com) een even goede als beangstigende website heeft waarin het nieuws achter het nieuws wordt belicht. "Ik zoek in die overvloed aan informatie als een soort detective naar nieuws dat ertoe doet," vertelt hij. "Het is er allemaal, maar je moet ernaar zoeken." Er zijn duidelijke overeenkomsten tussen Van Gogh en De Wit. Hoewel eerstgenoemde faam geniet als nationale querulant en hier en daar ruimte krijgt om via columns zijn stem te laten horen, hebben beiden behoefte aan een plek, waar ze geen last hebben van hoofd-, chef- en eindredacteuren. En in die zin is Internet een handig medium. Van Gogh's de Gezonde Roker (www.degezonderoker.nl) is geen moneymaker, eerder een levensbehoefte voor de maker zelf. En hetzelfde geldt voor DeepJournal.com. In Nederland mag je alles zeggen en schrijven wat je wilt, zolang de media die als spreekbuis fungeren, voelen wat je te melden hebt. Ik vraag De Wit of hij begrijpt wat ik voel bij al die betuttelende regels. "Het heeft allemaal te maken met de veramerikanisering van de samenleving," zegt hij. "Amerikanen zijn gek op regeltjes en wetjes. Je hebt daar borden in bussen waarop staat dat je niet uit een rijdende bus mag springen. Dat waanzinnige autoriteitsbesef, die verafgoding van autoriteit, is heel Amerikaans. De massa is daar heel kinderlijk. En wij als gecultiveerde Europeanen zijn hard op weg om net zo kinderlijk te worden. Met al die regels en betutteling wordt de zelfverantwoordelijkheid aan de mensen ontnomen. Maar het is natuurlijk ook zo dat de burger, net als het kind t.o.v. de vader, die verantwoordelijkheid graag uit handen geeft. Er is een enorm ontzag voor autoriteiten en dat gezag wordt ook nog eens gevoed door die autoriteiten."

Maar wat doen we eraan? "Het is belangrijk dat je zelf die verantwoordelijkheid weer herneemt, want dan kom je erachter dat die autoriteiten ook maar sukkels zijn. Als je om je heen kijkt en ziet wat er misgaat, dan is het een wonder dat er nog zoveel goed gaat. Daarom is het van groot belang dat mensen worden opgevoed. Hoe krijg je vrouwenemancipatie in de derde wereld? Niet door de vrouwen spullen te geven, maar door ze naar school te laten gaan. Want zodra je meer kennis hebt, meer van de wereld weet en een beter inzicht hebt, dan ga je ook meer verantwoordelijkheid nemen en ga je zien dat de ander je betuttelt en boven je gaat staan. Iets waar die ander helemaal geen recht op heeft. Voor een belangrijk deel hebben ze die macht namelijk van jou gekregen. En dan heb ik het bijvoorbeeld over de regentenkliek in Nederland die elkaar baantjes toeschuift." Over het beschermende dat van al die regeltjes en wetjes uitgaat, vervolgt De Wit: "Na 11 september raakte het Westen getraumatiseerd. En het kabinet BushBlairBalkenende is verantwoordelijk voor de onderdrukkende macht, kijk maar naar de patriotacts, allemaal ter onderdrukking van die vreselijk gevaarlijke massa die een bedreiging is voor de staat. En als er in Amerika weer een code oranje wordt gegeven en de helikopters vliegen boven de woonwijken, dan denken de mensen niet aan privacyschending, maar aan bescherming. Ik heb in een column geschreven dat er een kille, koude wind waait. Bij de demonstratie tegen de oorlog in Irak zwaaide Gerrit Zalm vanuit zijn torentje naar het publiek. Dat was een heel arrogant beeld, zo van: demonstreren jullie maar, wij doen toch wat we willen. De hele wereld is enthousiast als je vertelt dat je uit Nederland komt, maar intussen gaat onze volwassen cultuur, gebaseerd op eigen verantwoordelijkheid, ten onder aan de onvolwassen Amerikaanse cultuur, die van infantiele regels die te ver door zijn geschoten aan elkaar hangt."

Als de taxichauffeur me na het gesprek met De Wit afzet op het Muntplein, stopt er een motoragent naast ons. Achter in de taxi hoor ik het volgende gesprek. Agent: "U krijgt een bon van me. Rijbewijs en papieren graag." Taxichauffeur: "Wat heb ik gedaan?" Agent: "U hinderde het achteropkomende verkeer." Taxichauffeur: "Maar er was helemaal geen verkeer." Agent: "U mag hier niet stoppen."
Taxichauffeur: "Maar ik mag helemaal nergens stoppen hier!" Agent: "Dan moet de klant maar een eindje lopen." Het wordt tijd om uit te stappen en op een veilige afstand, terwijl ik om me heen kijk of er geen verklikkers in de buurt zijn, een sigaret op te steken. Wat zal 'ie me weer niet smaken.

Kader:
Als Amerika ons voorland is, dan is het misschien interessant om te kijken naar het schrikbewind van de overheid in een stad als New York.
-Voeten van fietspedalen halen als de fiets rijdt. Boete: $ 100,-
-Het onwettig gebruiken van een melkkrat door erop te gaan zitten (melkkratten mogen alleen gebruikt worden om flessen in te zetten. Boete: $ 105,-
-Twee stoelen bezet houden in een metro-wagon, ook al is die wagon nagenoeg leeg. Boete: $ 50,-
-Roken in een restaurant, bar of club. Boete: $ 200,- tot $ 2000,-Vogels voeren op straat. Boete: $ 50,
-Roken op de stoep van een dagzaak, ook al ben je de eigenaar van die dagzaak. Boete: $ 200,- tot $ 500,
-Roken in een taxi, ook al geeft de taxi-chauffeur toestemming. Boete: $ 200,- tot $ 2000,-
-Een lege asbak op kantoor. Boete: $ 200,- tot $ 2000,-

Waarom ligt Syrië onder vuur? - Deel 4

Wie onder de oppervlakte kijkt, ziet dat Syrië onder vuur ligt vanwege de belangen van de betrokken partijen. 'Syrië' gaat over macht, geld, invloed en energie.

lees meer

Waarom ligt Syrië onder vuur? - 3

Wie vorm en inhoud scheidt, ziet dat de strijd om Syrië vooral niet gaat over waar het over lijkt te gaan. De vorm maskeert de inhoud. Syrië en Iran zijn stukken op een geopolitiek schaakbord.

lees meer

Waarom ligt Syrië onder vuur? - Deel 2

Bij grote militaire conflicten die aanzienlijke humantaire en economische gevolgen kunnen hebben, is het goed te kijken naar de belangen van de betrokken partijen en naar de rol van de media bij de verslaggeving van de feiten.

lees meer

Waarom ligt Syrië onder vuur? - Deel 1

Aan de oppervlakte is het duidelijk: de VS willen Syrië bevrijden van een wrede dictator die zijn bevolking met gifgas bestookt. Onder de oppervlakte is er iets heel anders aan de hand.

lees meer

Albert Spits: Creëer je eigen financiële veiligheid

Spits beschrijft hoe de euro richting de uitgang gaat en dat je intussen maar beter waarde voor je geld kunt kiezen. Hij raadt iedereen aan zich voor te bereiden op een systeemkrach.

lees meer